Müalicə bədən tərbiyəsi

Məlum olduğu kimi bəzi xəstələrin uzun müddət yataqda hərəkətsiz yatmaları onların bədəninə mənfi təsir göstərir, sağalma müddəti uzanır, bədənin üzv və sistemlərinin işi pozulur, hərəkəti üzvlərin işləməməsi nəticəsində xəstənin bədəni tez bir zamanda zəifləşir.

Hərəkətsizlik nəticəsində hüceyrələrdə toxumaarası tənəffüs, oksidləşmə prosesləri və qidalanma pozulur, bu da atrofiya və degenerasiya hallarının baş verməsinə səbəb olur. Belə xəstələr zədələrin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq xəstəliyin müəyyən dövründə adi və sadə fiziki hərəkətlər etməlidirlər. Bu hərəkətlərin təsiri yalnız zədələnmiş nahiyyələri sağaltmaqdan ibarət olmayıb, bütün bədənə müsbət təsir göstərir.

Bədən tərbiyəsindən müalicə məqsədilə düzgün istifadə etdikdə xəstənin bütün üzvlərinin fəaliyyəti, xarici mühitin müxtəlif zərərli təsirlərinə qarşı bədənin müqaviməti bərpa edilir. Bədənin xəstəliyə qarşı müqaviməti artır, yerli anatomik və funksional pozğunluqların aradan qaldırılması sürətlənir. Müalicəvi bədən tərbiyəsi hərəkətləri toxumaların qidalanmasını yaxşılaşdıraraq sümük-əzələ sisteminin qüsurlarının düzəlməsinə kömək edir, əzələlərin iş fəaliyyəti artır, oynaqların hərəkəti yaxşılaşır, sümük, əzələ və sinir toxumalarının regenerativ prosesləri sürətlənir.

Düzgün müalicəvi bədən tərbiyəsi təsirindən sinir, ürək-damar, həzm və tənəffüs sisteminin həyat fəaliyyəti, maddələr mübadiləsi yaxşılaşır. Bunların nəticəsində zəif üzvlər möhkəmlənir, xəstənin ümumi halı yaxşılaşır, bədənin davamlılığı və əmək qəbiliyyəti artır. Müxtəlif sınıqlar, yaralanmalar və toxuma zədələnmələri müalicə kompleksində bədən tərbiyəsi hərəkətləri təyin etdikdə xəstələr daha tez sağalır.

Müalicəvi bədən tərbiyəsinin əsas xüsusiyyətlərindən biri də xəstənin bədəninə fiziki hərəkətlərlə təsir etməkdir. Fiziki hərəkətlərdə dəridə, əzələlərdə, oynaqlarda və vətərlərdə afferent impulslar əmələ gəlir, bunlar isə beyində baş verən sinir qıcıqlarının istiqamətinə təsir edir, bunlar da öz növbəsində pozulmuş hərəkətlərin funksiyasının bərpa olunmasına səbəb olur.

Fiziki hərəkətlər zamanı xəstələrdə görmə mərkəzinin çox oyanması, nəbzin sürətlənməsi, qan təzyiqinin yaxşılaşması müşahidə olunur. Fiziki hərəkətlərdə begetativ sinir sistemi mühüm rol oynayır. Simpatik sinir sistemi əzələ toxumalarında maddələr mübadiləsini artırır.

Fiziki hərəkətlər toxuma mübadiləsi proseslərini yaxşılaşrdırır, əzələ sistemi fiziki təlimlə əlaqədar olaraq mübadilənin potensial ünsürləri ilə fosfogen, qlikogen və sairə ilə zənginləşir. Fiziki təlimdə əzlələrin fəaliyyətində enerji maddələrinin sərf olması səmərələşir. Bununla yanaşı olaraq əzələlərdə fermentlər fəallaşır, qlyutationun, askorbin turşusunun miqdarı artır. Fiziki hərəkətlər təsirindən qanda hemoqlobinin faizi və eritrositlərin miqdarı artır, qanın faqositar funksiyası qüvvətlənir, endokrin vəzilərin funksiyası yaxşılaşır.

Fiziki təlim ürək tac qan damarlarının genəlməsinə səbəb olaraq ürək əzələsində qan dövranını yaxşılaşdırır, bu da, ürəyin yığılıb-açılma qabiliyyətini və ehtiyat qüvvəsini artırır.

Fiziki hərəkətlər ağ ciyərlərin ventilyasiyasını, tənəffüsün sürətini artırır. Bununla yanaşı olaraq, tənəffüs dərinləşir, əzələlərin çox hissəsi tənəffüs prosesinə cəlb edilir. Hərəkət zamanı əzələlər qanla çoxlu qida maddələri gəlməsini tələb etdiyi üçün, damarlarda qanın axını sürətlənir və işləyən kapilyarların sayı artır.  Əzələlərin qan və qida ilə müntəzəm sürətdə təchiz edilməsi onun həcmi və kütləsinin sürətlə böyüməsinə səbəb olur. Əzələlər inkişaf etdikcə qüvvəsi artır, oynaqları möhkəmlədir.

Gimnastika məşqləri, müalicəvi bədən tərbiyəsinin əsas vasitəsidir. Bu hərəkətlərin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, ümumi və xüsusi təlim apardıqda ayrı-ayrı əzələlər, oynaqlar, daxili üzvlər və sistem üçün bunları seçib tətbiq etmək mümkün olur. Gimnastika məşqləri vasitəsilə əsas əzələ qrupları inkişaf edir, hərəkət vərdişləri, cəldlik, cəsarətlilik və s. əldə edilir.

Gimnastika məşqləri, əzələlərin yığılmasında çox miqdarda əzələ iştirak etdikdə, ümumi qüvvənin inkişafına, az miqdarda əzələlərin işində isə ayrı-ayrı üzvlərə yerli təsir etməyə səbəb olur. Bu hərəkətlər başlıca olaraq zədələnmiş nahiyəyə bilavasitə və ya xəstə üzvün funksiyasını bərpa etmək məqsədilə ayrı-ayrı oynaqlara, əzələlərə təsir etmək üçün istifadə edilir.

Bədən qüsurlarını düzəldən hərəkət məşqləri, başlıca olaraq gövdəni açan əzələləri möhkəmləndirir, ayrı-ayrı əzələ qrupları tonusunun itirilməsi nəticəsində əyilmiş onurğanın düzəlməsinə, köks qəfəsi və onurğanın statik və dinamik funksiyalarının inkişafına səbəb olur.

Bu cür hərəkətlər qısalmış əzələlərin uzanması və uzanmış əzələlərin möhkəmlənməsi, daha doğrusu bədən qüsurunu düzəltməkdə iştirak edən bütün əzələlərin qüvvətlənməsi üçün tətbiq edirlər.

N.Ələkbərova
Həkim-terapevt